Na początek parę słów wstępu…
Ciąża fizjologicznie trwa 280 dni, czyli 40 tygodni licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Z tego wynika, że ciążę liczy się już zanim kobieta w nią zajdzie:). Natomiast zapłodniona komórka jajowa potrzebuje 38 tygodni, aby rozwinąć się do postaci niezależnie funkcjonującego w środowisku powietrznym dziecka.
Wcześniakiem nazywany dziecko, które urodziło się przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży.
Już na początku powiem wam coś najważniejszego o wcześniakach! Otóż dziecko urodzone przed terminem porodu to nie jest dziecko tylko i wyłącznie mniejsze niż noworodek urodzony o czasie. To organizm jeszcze niegotowy do tego, żeby samodzielnie funkcjonować. Mówiąc funkcjonować mam na myśli między innymi procesy życiowe, takie jak oddychanie, trawienie i przemiana materii, termoregulacja, funkcje ruchowe, a nawet funkcje ochronne skóry.
Jakie są powody przedwczesnych porodów?
- Powody jatrogenne, czyli wynikające z decyzji lekarskiej, takie jak np. stan przedrzucawkowy u ciężarnej, zakażenia wewnątrzmaciczne, powikłany konflikt serologiczny, ciąże mnogie (dotyczą one 25% porodów przed terminem).
- Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych (dotyczy ono 25% porodów przedwczesnych).
- Samoistny/idiopatyczny (czyli z niewiadomych przyczyn) poród przedwczesny (dotyczy on 50% kobiet rodzących przedwcześnie).
Dzieci urodzone przed 28. tygodniem ciąży określa się jako skrajne wcześniaki. Jest to najmniej liczna grupa ze wszystkich dzieci rodzących się przed terminem.
Najmłodszy wcześniak, jaki ma szansę na przeżycie, rodzi się po skończonym 23. tygodniu ciąży. Wynika to z dojrzałości płuc i ich gotowości do podjęcia wymiany gazowej.
Dzięki postępowi medycyny w dziedzinie neonatologii (specjalności zajmującej się noworodkami i dziećmi przedwcześnie urodzonymi) przeżywalność skrajnych wcześniaków to około 60%.
Noworodki z 34.-36. tygodnia ciąży nazywa się późnymi wcześniakami. Jest to grupa licząca około 70% wszystkich dzieci z porodów przedwczesnych. W Polsce rocznie rodzi się 7% takich norowodków (ok 30 tysięcy).
Czy wiecie, co dzieje po 24. tygodniu ciąży?
Problemy wcześniaka po porodzie są zależne od wieku, w jakim się urodził, czyli tak naprawdę od stopnia jego dojrzałości. Im bardziej skrajny wcześniak, tym więcej układów będzie niewykształconych i nieprzygotowanych do samodzielnego przejęcia sterów organizmu.
Z innymi przeszkodami spotka się noworodek z 35. tygodnia ciąży, a inne będą dotyczyć o tydzień starszego malucha.
Dlatego tak ważna jest opieka odpowiednich specjalistów już od pierwszych dni życia i stała obserwacja rozwoju.
Jakie problemy może mieć taki maluch?
Problemy wcześniaka po narodzinach dotyczą wielu układów i są zależne (jak wyżej wspomniałam) od stopnia dojrzałości organów.
Dziecko urodzone przed terminem jest obarczone ryzykiem wystąpienia problemów w zakresie funkcjonowania różnych układów (np. układu oddechowego, pokarmowego, krwionośnego, czy nerwowego).
Problem z przyjmowaniem pokarmów?
Dodatkowo, mówiąc już mniej medycznie, dużą część dzieci dotyczy problem z przyjmowaniem pokarmów. Na oddziałach neonatologicznych, w zależności od wieku w jakim dziecko się urodziło, personel medyczny wspiera niemowlę żywieniem pozajelitowym całkowitym, potem częściowym połączonym z rurką dożołądkową, następnie samą rurką dożołądkową, później wprowadza się dodatkowo butelkę, potem samą butelkę i na końcu ocenia się gotowość dziecka do podjęcia próby przystawienia do piersi. To całkiem długa droga, prawda?
Części dzieci niestety nie udaje się wrócić do wyłącznego karmienia piersią, jednak mleko matki jest tak wartościowe, że bardzo korzystnie wypada podanie dziecku jednej kropli siary zaraz po narodzinach, niezależnie od wieku. Mleko kobiety, a zwłaszcza to pierwsze mleko (tzw. siara) jest bardzo ważne dla wcześniaków urodzonych przed 32. tygodniem, gdyż właśnie po tym czasie przekazywane są przeciwciała z matki na dziecko.
Dlaczego wcześniak nie może sam przyjmować pokarmów? Przyczyna nie wynika tylko z niedojrzałości układu pokarmowego, ale też z etapu rozwoju odruchów, które umożliwiają dziecku pobór pokarmu i przekazanie treści do żołądka. Jest to niezwykle trudne do skoordynowania zadanie. Jak wygląda rozwój zdolności ssanie-połykanie w trakcie ciąży?
Wcześniak okiem fizjoterapeuty
Dziecko urodzone przed terminem porodu, bez względu na wiek, musi rozwijać się w nienaturalnym dla siebie środowisku. Działają na niego bardzo wyraźne i liczne bodźce:
- hałas,
- światło,
- zmieniająca się temperatura,
- siła grawitacji.
Fizjoterapeuta już na oddziałach szpitalnych spotyka się z kilkusetgramowymi pacjentami, wspierając ich rozwój swoją wiedzą i metodami. Szczególnie istotne znaczenie ma wsparcie układu oddechowego i wspomaganie rozwoju płuc. Wykorzystuje się odpowiednie techniki manualne i różne metody, np. AFE, terapia metodą Vojty. Zwykle fizjoterapeuta udziela instruktażu rodzicom, w jaki sposób pielęgnować wcześniaka, jak zadbać o jego rozwój i jak przystosować otoczenie, w którym dziecko będzie przebywać.
Warto, aby dzieci urodzone przed terminem były objęte cyklicznym nadzorem fizjoterapeutycznym. Dzięki temu można jak najszybciej wyłapać ewentualne przeszkody w rozwoju ruchowym i je korygować.
Częstość wizyt jest zależna od potrzeb i stanu fizycznego dziecka. Jeśli rozwój psychoruchowy wcześniaka przebiega prawidłowo to fizjoterapeuta może zdecydować o zmniejszeniu ilości wizyt kontrolnych.
Wsparcie fizjoterapeutyczne opiera się o standardy wczesnej interwencji:
- Promowanie dobrostanu dziecka.
- Wzmacnianie pojawiających się kompetencji, czyli podążanie za dzieckiem w rozwoju, nie wyprzedzanie umiejętności ruchowych.
- Minimalizowanie opóźnień rozwojowych, czyli wspomaganie zdobywania nowych umiejętności i pokazywanie właściwej drogi.
Działania podejmowane do 40. tygodnia wieku postkoncepcyjnego (tak naprawdę jest to zakres pracy zespołu medyków na oddziale):
- modyfikacja otoczenia (zmniejszenie intensywności bodźców; kumulowanie bodźców, aby nie przeszkadzać dziecku co chwilę, dać odpocząć i robić wyraźne czasowe przerwy między interwencjami)
- wspieranie motoryki spontanicznej (zadbanie o stabilizację pozycji, poczucie bezpieczeństwa, pozycje ułożeniowe – to wszystko daje gniazdowanie)
- wspomaganie jedzenia
- wsparcie relacji dziecka z rodzicem między innymi poprzez umożliwienie kangurowania
Działania podejmowane od 40. tygodnia do 15. miesiąca wieku postkoncepcyjnego (wtedy dochodzi do intensywnego rozwoju mózgu):
- dostosowanie adaptacyjne otoczenia, żeby dziecko mogło swobodnie osiągać swoje małe cele 🙂
- motywacja; w tym okresie jest niezwykle istotna i konieczna w procesie zdobywania kolejnych etapów rozwojowych
- aktywności inicjowane przez dziecko, zgodnie z zasada “hands off” (czyli znowu, stworzenie dziecku możliwości eksplorowania i rozwoju zgodnie z jego naturą, bez naszej zbędnej ingerencji)
- zmienność strategii i bodźców, aby dać dziecku możliwość doświadczania świata na różne sposoby.
Problemy wcześniaków, które mogą być wskazaniem do terapii u fizjoterapeuty:
- Wzorzec wyprostny (regulacja pracy mięśni przedniej i tylnej części ciała rozwija się w ostatnich tygodniach ciąży)
- Zmniejszona wariantowość motoryczna (czyli jakby mniejszy wachlarz możliwości ruchu)
- Nadwrażliwość dotykowa
- Zaburzenia kontroli zachowania i emocji
- Zaburzenia integracji sensorycznej
- Zaburzenia modulacji (problem z utrzymaniem jednakowego poziomu pobudzenia nerwowego)
- Zaburzenia o podłożu sensorycznym
- Zaburzenia lękowe, zaburzenia społeczne
- Zaburzenia autoregulacji, czyli powrotu do stanu równowagi po zakłóceniach w różnych procesach rozwojowych i czynności fizjologicznych
- Kłopoty ze skupieniem uwagi
- Silniejsze reakcje na różne bodźce
- Bardzo duży niepokój (reakcje obronne, brak tolerancji na ruch)
- Obniżona siła mięśniowa i wytrzymałość (szybsza męczliwość)
- Dysfunkcje koordynacji mięśniowej i stabilizacji pozycji ciała
- Kłopot ze snem
- Osteopenia wcześniacza (w 3. trymestrze ciąży uwalnia się potrzebny do budowy kości wapń)
Pamiętaj jednak, że te problemy mogą, ale wcale nie muszą dotyczyć Twojego wcześniaczka!!! 🙂
A na koniec kilka trudnych pojęć, które pomogą Wam zrozumieć ten temat :).
Wiek kalendarzowy(metrykalny) – wiek liczony od dnia narodzin
Wiek korygowany – wiek liczony od daty planowanego porodu, czyli w jakim wieku byłoby dziecko, gdyby urodziło się o czasie. Wiek koryguje się do 2. roku życia.
Wiek postkoncepcyjny – wiek liczony od momentu poczęcia, używany zwykle w kręgu medyków
Wiek postkonceptualny – suma czasu ciąży i czasu po porodzie
Piśmiennictwo:
- Xiao-Li, Yun Liu, Miao Liu, Chun-Yan Yang, Qiao-Zhi Yang, Early Premature Infant Oral Motor Intervention Improved Oral Feeding and Prognosis by Promoting Neurodevelopment, Am J Perinatol, 2019, s-0039-1685448,
- Visscher, Marty O; Carr, Andrew N; Narendran, Vivek, Premature infant skin barrier maturation: status at full-term corrected age, J Perinatol, 2020,
- Materiały konferencyjne nt. Dzieci przedwcześnie urodzonych,
- Kloze, A. Czy każde dziecko urodzone przedwcześnie powinno być konsultowane przez fizjoterapeutę. Fundacja Ernesta, dostęp 13.10.2021,
- Webinar „Terapia dziecka przedwcześnie urodzonego”, Terapeuci Na Walizkach, Beata Wasicka, 3.11.2021r.
Dodaj komentarz! :)